Sinds het jaar 2000 zijn bij Tombos in Noord-Soedan, opgravingen gaande. Daarbij zijn faraonische voorwerpen uit de 15e eeuw v. C. tevoorschijn gekomen, waaronder een hartscarabee met menselijk hoofd (foto 1) en een mummiemasker van een vrouw (foto 2). De menselijke resten gevonden in de graven variëren van foetussen en zwangere vrouwen tot ouderen. De bevolkingssamenstelling was divers. De opgraving in Tombos verbaast de onderzoekers.
Opgraving Tombos verbaast onderzoekers
Waar ligt Tombos?
Op de historische kaart worden de zes stroomversnellingen van de Nijl gemarkeerd met een dwarsstreepje door de rivier en een Romeins cijfer.
Op onderstaande foto: de rotsblokken die de derde stroomversnelling veroorzaken en die voorzien zijn van faraonische inscripties.
Identificatie van Tombos als een versterkte nederzetting van Toetmosis III
Na een aantal jaren en vele opgravingsseizoenen, stuitten de opgravers op de fundamenten van een grote omheiningsmuur die op een versterkte nederzetting wijst, met een oppervlak van 4 hectare. Op grond van de gevonden inscripties en stijlkenmerken van de archeologische vondsten, dateren zij deze versterkte nederzetting in de tijd van Toetmosis III (ca. 1502 v. C.). In één van de graven werd ook een blauwgeglazuurde scarabee gevonden met de troonnaam van farao Hatsjepsoet (afbeelding).
Tombos bleef lang in gebruik
De nederzetting bleef lang in gebruik en had aanvankelijk sterke banden met Thebe. Zo blijkt uit de stijl van de graven met een bovenbouw voorzien van een kleine piramide, zoals die bekend zijn uit Deir el Medina. Gevonden ‘paleis aardenwerk’ uit de tijd van Amenhotep III (1388-1351 v.C.), verwijst naar een blijvende binding met het Egyptische hof.
Maar de vondst van een graf met een paard, compleet met een deel van een ijzeren bit, kon gedateerd worden op 950 v.C.. Het paard stond bij Nubiërs in hoog aanzien. In deze tijd was het Egypte uiteengevallen, en in het machtsvacuüm, bloeide het Nubische rijk van Kush op. En Nubiërs zouden uiteindelijk in Memphis de macht grijpen en Egypte bij hun rijk inlijven.
Tombos staat in een oude traditie van grensforten
Aan de zuidelijke grenzen van Egypte – in wat nu Noord-Soedan is – werden vanaf 1900 v.C. meerdere grote forten aan de Nijl gebouwd, zoals het fort van Buhen (onderstaande foto). Deze forten werden grotendeels opgetrokken uit adobe. Dat wil zeggen in de zon gedroogde ‘stenen’ van leem, gemengd met stroo, mest en zand. In of bij deze grensforten woonden bewakers, al dan niet vergezeld door vrouwen en kinderen. Dergelijke ‘garnizoensplaatsen’ waren complete, zelfvoorzienende gemeenschappen die in opdracht van het hof, de transithandel, maar ook de wandel van de plaatselijke bevolking controleerden.
Kolonisatie van Nubië
In het Nieuwe Rijk (vanaf 1550 v.C.) werd het gebied ten zuiden van Aswan (Egyptisch-Nubië) èn het grootste deel van wat nu Noord-Soedan is, door de farao’s gekoloniseerd en ontstonden er versterkte Egyptische nederzettingen rond een tempel waar een aanzienlijk deel van de bevolking bestond uit geëmigreerde Egyptenaren, onder wie bestuursambtenaren. Nubië werd dus letterlijk bezet.
Het Nassermeer slokte veel forten op
Veel oudere forten van vóór 1550 v.C., verdwenen onder de golven van het Nassermeer. Dit meer begon zich te vormen achter de grote stuwdam bij Aswan die in 1971 werd voltooid. Het Nassermeer ligt deels in Egypte en strekt zich nog ca. 150 km. uit in Noord-Soedan. Maar het gebied bij Tombos bleef buiten het bereik van het wassende water van dit stuwmeer. Over de opgravingen die er plaatsvinden, vind je hier meer informatie.
Spannende vakliteratuur met Tombos als een case study
From microcosmos to macrocosmos, Individal households and cities in Ancient Egypt and Nubia (2018) gaat over de laatste bevindingen op grond van archeologische opgravingen van nederzettingen in Egypte en Noord-Soedan. In dit boek is ook een artikel over Tombos opgenomen (vanaf p. 205). Je kan kiezen om het gratis online te lezen of een goedkopere e-book versie aan te schaffen.
